به بهانه سالگرد دهه فجر انقلاب اسلامي






   «جمهوري اسلامي» كه در پي پيروزي ملت ايران به رهبري امام خميني (رض) بر رژيم استبدادي و وابسته پهلوي تشكيل شد، نظام سياسي نوي در عرصه بين المللي بشمار مي رود. اين مدل از نظام سياسي كه در ماه هاي منتهي به پيروزي نهضت جايگزين شعار «حكومت اسلامي» شد، به پيشنهاد استاد شهيد مرتضي مطهري، يكي از متفكران اسلامي به رهبر كبير انقلاب انجام شد.

   امام با پذيرش پيشنهاد «جمهوري اسلامي» آن را مطرح كرده و با استقبال اقشار مختلف ملت روبرو شد. با علني شدن مدل جديد نظام سياسي جايگزين، علما، ‌دانشمندان ،‌حقوق دانان و نويسندگان به بحث در باره آن پرداختند. كتاب ها و مقاله هاي متعددي در باره ديدگاه اسلام در زمينه حكومت يا معرفي جمهوري اسلامي به رشته تحرير درآمد. بيش از همه علماي حوزه دست به قلم برده و رسالت خود را در اين مقطع تاريخي انجام دادند.

  حكومت جمهوري اسلامي اثر آيت الله علي مشكيني،

  حکومت اسلامی اثر آيت الله ناصر مكارم شيرازي،

  نگرش فقهي و مقدماتي به پيش نويس قانون اساسي از شهيد آيت الله سيد محمد باقر صدر،

  جمهوري اسلامي اثر آيت الله حسين نوري همداني و

  حكومت اسلامي در چشم انداز ما از آيت الله شيخ جعفر سبحاني از جمله آثاري بود كه از سوي علماي قم و نجف انتشار يافت.

  هم چنين بيانيه جمهوري اسلامي از ابوالحسن بني صدر و مقالات ‌مقدمه اي بر جمهوري اسلامي از دكتر ناصر كاتوزيان و «چرا با جمهوري اسلامي مخالفم؟»از دكتر مصطفي رحيمي هم از جمله آثاري ديگري بود كه منتشر شد.

 

  

  «احساس تکلیف» از جمله اصطلاحاتی است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی وارد ادبیات اجتماعی و سیاسی جامعه ما شد و معمولا وقتی بکار می رفت که کسی برای انجام وظیفه دینی، منصبی اجتماعی و سیاسی را می پذیرفت. شاید بیش از همه امام خمینی از «تکلیف گرایی» سخن گفته و آن را در برابر تفکر «نتیجه گرایی» مطرح نمود. مرادشان این بود که انسان به عنوان بنده خدا تکالیفی دارد که باید آن را به درستی بشناسد و انجام دهد ، این که نتیجه آن چه خواهد بود، وظیفه انسان نیست. چون در بسیاری از موارد تشخیص نتیجه در آینده از عهده انسان خارج است.

  البته این سخن به معنای آن نیست که آدمی به نتایج اعمال و رفتارش نیندیشد و در محاسباتش در نظر نگیرد. اتفاقا برخی از تکالیف مانند امر به معروف و نهی از منکر مشروط به نتیجه داشتن و مؤثر بودن است و بدون احتمال تأثیر امر به معروف و نهی از منکر واجب نیست. توضیح این مطلب را به فرصتی دیگر موکول می کنم.

  به هر تقدیر، امام با چنین نگرشی انجام تکلیف را وارد ادبیات اجتماعی ما نمود. در سال های نخست انقلاب بسیاری از مدیران با چنین انگیزه ای منصب های اجتماعی و سیاسی را می پذیرفتند. چرا که مقام و منصب در آن سال ها جز زحمت و مشقت نبود، نه احساس قدرتی به دارنده آن دست می داد، و نه در پرتو آن می شد به مال و ثروتی دست یافت. زیرا دولتمردان از همین مردم بوده و با کمترین انحرافی با اعتراض مردم روبرو می شدند. به قول امام راحل (رض) :

  «امروز كه بقال سر محله مى‏آيد و مى‏گويد كه برادر نخست وزير اينجا اين كار درست نيست، برادر رئيس جمهور اين كار درست نيست، اين ديگر قدرتى نيست. يك برادرى است، يك دسته برادرند، يك دسته‏شان شانسشان آورده است آنجا نشسته‏اند؛ يك دسته بيچاره هم براى اينها سينه مى‏زنند.» (صحيفه امام، ج‏14، ص379)

  چون غالبا تشنه خدمت بوده، و آن را از سر وظیفه دینی انجام می دادند، در قبالش از نظام و مردم طلبکار نبودند. برای بدست آوردن یا نگهداری اش به این در و آن در نمی زدند. برای رسیدن به آن پول خرج نمی کردند. زیر دین صاحبان ثروت نمی رفتند....؛ خاصیت پذیرش مقام و منصب که از «احساس تکلیف» نشئت گرفته باشد، همین است.

  البته کسانی که با چنین احساسی منصبی را می پذیرفتند، گاهی خود به این نتیجه می رسیدند که باید این منصب را بپذیرند تا در پرتو آن بتوانند خدمتی به خلق خدا کنند و باری از دوش مردم بردارند. و گاهی دیگران منصبی را پیشنهاد کرده و پذیرفتن آن را وظیفه شرعی آن ها دانسته و با اصرار آن را بر عهده ایشان می نهادند که غالبا از قبیل نوع دوم بودند. اگر روزی به آنان گفته می شد که دیگر به وجود شما نیازی نیست ، نفس راحتی می کشیدند که بار مسئولیت از دوش آنان برداشته شده است. رفتارشان نیز گواه بر صداقتشان بود.

  مردم اگر از مسئولی می شنیدند که برای پذیرش این منصب احساس تکلیف کرده، و برای انجام وظیفه قدم به میدان گذاشته، می پذیرفتند و سخن از «احساس تکلیف» را پوششی برای پنهان کردن «قدرت طلبی» یا «مقام دوستی» قلمداد نمی کردند، چون رفتارشان گواه بر کردارشان بود. اما امروز وقتی سخن از «احساس تکلیف» برای پذیرفتن یک منصب اجتماعی و سیاسی شنیده می شود، مردم باور نمی کنند، و گاهی به تمسخر می گویند:

                                 «آقا ! چقدر می گیری که احساس تکلیف نکنی و دست از سر ما برداری ؟»