به بهانه سالگرد شهادت استاد مطهری

  یکی از مباحث بسیار با ارزشی که متفکر شهید، استاد مطهری مطرح کرده، «علل دین گریزی مردم» است. ایشان این بحث را با استفاده از تجربه مسیحیت و ارباب کلیسا در جهان غرب مطرح کرده و شواهد فراوانی برای آن آورده تا هشداری به مسلمانان و علمای اسلام و رهبران مذهبی داده باشد و آنان را از تکرار تجربه رهبران مذهبی مسیحیت برحذر بدارد.

   استاد هم از «نارسایی مفاهیم الهی و آسمانی» که از سوی پدران روحانی به مسیحیان ارائه می شد، سخن گفته؛ هم از «نارسایی مفاهیم سیاسی و اجتماعی» که ارباب کلیسا به هنگام برخورداری از قدرت سیاسی به مردم می گفتند؛ و هم از «رفتار خشونت آمیز» رهبران مذهبی با صاحبان فکر و اندیشه یاد کرده و سهم هر کدام از این عوامل را در سوق دادن مردم به مادیگری و بی دینی برشمرده است.
مروری بر اثر نفیس و ماندگار استاد شهید در این بحث بسیار مهم و حیاتی، به بهانه سالگرد شهادت استاد از آن رو اهمیت دارد که برخی از عوامل یاد شده در جامعه ما نیز نمودار گشته و زنگ خطر دین گریزی را در میان جوانان به صدا در آورده است. این موضوع به قدری اهمیت دارد که دقت و تأمل چند باره پیرامون آن ارزش دارد.

   نوشته حاضر به در خرداد ماه سال ۱۳۸۷ و در آستانه سالگرد رحلت امام  خمینی نوشته شده، و اینک برای استفاده علاقمندان تقدیم می شود.

  دفاع از «ارزشهاي ديني و سرزمين هاي اسلامي» از ديرباز كه اسلام و سرزمين هاي مسلمين آماج حملات دشمنان بوده، مورد توجه دانشمندان اسلامي بالاخص فقهاي اسلامي بوده است. در «كتاب الجهاد» بدان پرداخته و آن را از ضروريات شمرده‌اند. اين بحث مانند مباحث فقهي ديگر كه در گذر زمان با مسائل جديدي روبرو شده، غني گشته و زواياي مختلف آن تحت عنوان «جهاد دفاعي» مورد بررسي قرار گرفته است .

  فقهاي اسلام هر گاه با هجوم نظامي، سياسي، فرهنگي و اقتصادي دشمن روبرو بوده‌اند با احساس مسئوليت به دفاع از اسلام و ايمان مردم و سرزمين هاي اسلامي پرداخته‌اند. تاريخ چند سدة اخير كارنامه درخشاني از حضور علمي و عملي فقهاي اسلام را در مصاف با استعمارگران ثبت كرده است.

  آنچه در اين نوشته كوتاه به اختصار مطرح می‌شود، نقش برجسته امام خميني(رض) در اين عرصه حياتي است. بديهي است كه در يك مقاله كوتاه نمی‌توان نقش امام را به صورت گسترده و همه جانبه ترسيم كرد و حق اين موضوع مهم را ادا نمود. از اين رو، تنها مروري بر حساسيت آن بزرگوار در قبال «خدشه دار شدن مباني، ارزش ها و احكام اسلام» در يكي از مقاطع زندگي پربركتشان نموده و مقاطع ديگر را به فرصتي ديگر موكول می‌كنيم.

  نخستين سند مكتوبي كه غم شديد آن مرد صالح خدا را از روزگار سياه مسلمانان نمايان می‌سازد، نامه ايشان به سال 1323هـ . ش است. در اين نامه آمده است:

     این مقاله چند سال قبل به مناسبت برگزاری همایش بزرگداشت دانشمندان خوانسار ـ آقا حسین و آقا جمال  خوانساری ـ نگاشته شده و اینک برای استفاده علاقمندان تقدیم می شود.

    مقدمه

   يكى از مسائل مهمّى كه در ميان ملل و اقوام گوناگون مورد توجّه بوده و مردم كم و بيش بدان معتقد بوده اند، «سعادت و نحوست ايّام» است كه بعضى از روزهاى سال، ماه و هفته يا برخى از ساعات روز را «سعيد و مبارك» و بعضى ديگر را «نحس و شوم» مى شمردند. همين اعتقاد، سبب مى شد كه در روزهاى مبارك اعمالى همچون دعا، عبادت، ديد و بازديد، ازدواج و امثال آن را انجام دهند و متقابلا در ايّام شوم، از انجام دادن بعضى از كارها اجتناب ورزند.

  در ميان مسلمانان و ما ايرانيان نيز مواردى از اين قبيل به چشم مى خورد. اعتقاد به مبارك بودن روز مبعث، عيدهاى فطر و قربان و روز جمعه و شوم بودم روز عاشورا در ميان مسلمانان و متقابلا اعتقاد به بركت و سعادت نوروز و بديمنى و نحوست روز سيزدهم فروردين و انجام دادن بعضى از امور، به صورت عادت در بين بسيارى از ايرانيان ـ كه از آداب و رسوم زرتشتيان به جا مانده ـ نمونه هايى از اين قبيل است. بررسى اجمالى اين مسئله كه گاهى با مخالفت عدّه اى رو به رو مى شود و نحوست و يا سعادت بعضى از روزها را خرافات، بى مبنا و بدون ارزش معرّفى مى كنند و متقابلا به نظر عدّه اى قابل توجّه و اعتنا شمرده مى شود، از مسائل مهمّى است كه داراى آثار روحى و اجتماعى نيز هست.

   اين بررسى كه به مناسبت برگزارى كنگره بزرگداشت محقّق خوانسارى و فرزندان دانشمندش و به تناسب رساله «اختيارات الأيّام» آقا جمال خوانسارى، در بيان «سعادت و نحوست» يا «بركت و شئومت» ايّام هفته و ماه و سال انجام گرفته، مى تواند نظرى و تأمّلى بر يك «پديده اجتماعى» كه با اعتقاد و رفتار گروه زيادى از مردم ارتباط دارد ، تلقّى شود و ميزان اعتبار يا بى پايه بودن آنها و تفسير درست و يا نادرست از آنها را روشن سازد.

                                        بسم الله الرحمن الرحیم ُ الحمد لله رب العالمین ....

 یکی از فضائل و مکارم اخلاقی به نقل امیر مومنان(ع) از رسول خدا(ص) «صداقت و راستگویی» است(مستدرك‏الوسائل، ج 11، ص188) و نقطه مقابلش «کذب و دروغگویی» است.

    صدق و کذب در سه جا کاربرد دارند: 

   اول، در جایی که «اخبار» با «مورد خبر» منطبق باشد(راست) یا منطبق نباشد(دروغ). مثل اینکه کسی بگوید: «من به شما علاقمندم.» اگر واقعا علاقمند باشد، این خبر راست و اگر نباشد دروغ است.

   دوم، در جایی که «اخبار» با «اعتقاد خبر دهنده» منطبق باشد(راست) یا منطبق نباشد(دروغ) مثل این که کسی بگوید: «فلان شخص لایق مقام ریاست جمهوری است.» حتی اگر آن شخص لایق این مقام نباشد، بنابر اعتقاد گوینده لایق است و گفته او به این معنا راست است. در صورتی این گفته دروغ خواهد بود که گوینده با این که می داند آن شخص لایق این مقام نیست، ولی در ظاهر بگوید: «فلانی لایق این مقام است.» در این مورد ملاک صدق و کذب «مطابقت با واقع و عدم مطابقت با واقع» نیست، بلکه ملاک «مطابقت و عدم مطابقت با اعتقاد گوینده» است.

  سوم، در جایی که گفتار انسان با عمل او مطابق باشد(راست) یا مطابق نباشد(دروغ) مثل این که کسی بگوید: «غیبت نکنید» ولی خودش غیبت کند. در اینجا اگر به این شخص بگویند: تو صداقت نداری ، به این معناست که عمل تو با گفتار تو سازگار نیست؛ نه این که سخن تو که «غیبت نکنید»، ناروا باشد.

   اگر ما در اینجا از «حسن صداقت» و «قبح دروغ» سخن می گوییم به هر سه معنا و مفهوم نظر داریم. هرچند در دو معنای اول بیشتر استعمال می شوند، بخصوص در معنای اول. به هر حال اگر می گوییم: انسان باید صادق باشد، مقصودمان آن است که:

   اولا، سخنی که می گوید و خبری که می دهد، مطابق با واقع باشد و خلاف واقع نگوید.

   ثانیا، چیزی بگوید که بدان معتقد است، و از تظاهر بپرهیزد.

   ثالثا، اگر سخنی می گوید، خودش به آن عمل کند ، فقط از دیگران متوقع نباشد.

                      

                                   مقاله حاضر برگرفته از یک پژوهش تفصیلی است

                                       که در سال های گذشته انجام گرفته است.

   چکیده

   در این مقاله به منظور دستیابی به «قاعده در روابط دولت اسلامی با دُوَل غیر اسلامی» به دو گروه از آیات قرآن استناد می‌شود. گروه اول آیات صلح و گروه دوم آیات جنگ و جهاد. از آیات صلح استفاده می‌شود که «برقراری روابط حسنه و عادلانه با دولت‌های کافر ولی غیر معاند» مشروع بلکه شایسته است و «ممنوعیت برقراری رابطه دوستانه» تنها محدود به «دولت‌های معاند و متخاصم» است. چنان که صلح با «دولت‌های صلح طلب» الزامی است. و تعرض به «دولت‌های بی‌طرف» و «هم پیمان» در نزاع بین دولت اسلامی با دُوَل متخاصم ممنوع است. از آیات جهاد نیز استفاده می‌شود که جنگ و جهاد نیازمند مجوّز است و بدون دلیل و مجوّز نمی‌توان با دولتی درگیر شد و به قتل افراد مبادرت کرد، و آن مجوّز یا «حمله به سرزمین‌های اسلامی» است یا «آزار و اذیت مسلمانان» و «توطئه و فتنه بر ضد دین آنان» یا «آزار و اذیت و ستم به موحّدان و به استضعاف کشیدن آنان» یا «قتل و فساد در زمین». معلوم می‌شود که اصل در روابط بین الملل بر صلح و همزیستی مسالمت آمیز است و جنگ و درگیری در صورتی است که دولتی یکی از رفتارهای یاد شده را مرتکب شود.

   واژگان کلیدی: صلح، جنگ و جهاد، روابط بین الملل، آیات قرآن.

 

  پرسش اصلی این است که اصل و قاعده در روابط دولت اسلامی با دولت‌های غیراسلامی چیست؟ «جنگ و جهاد» است یا «صلح و همزیستی مسالمت آمیز»؟