آیا افزون بر قرآن، سنت نبوی هم وحی است؟

برخی بر این باورند که آیه شریفه تنها قرآن را وحی نمی داند، بلکه سنت پیامبر را هم وحی می داند که باید از آن پیروی کرد. برای این منظور به روایتی که سیوطی نقل کرده استناد جسته اند که وقتی رسول خدا دستور بسته شدن درهای خانه اصحاب، جز علی بن ابی طالب(ع) را به مسجد صادر کرد، برخی از اصحاب مثل حمزه اعتراض کردند که چرا فقط درِ خانة علی به مسجد باز بماند؟ حضرت مردم را به مسجد فراخواند و فرمود:«أيّها الناس ما أنا سددتُها و لا أنا فتحتُها و لا أنا أخرجتُكم و أسكنتُه»سپس آیات فوق را تلاوت کرد.[1]

   نقد و بررسی

اما پرسشی که پیش می آید آن است که آیا سیرة پیامبر در امور عادی و روزمرّه زندگی هم وحی الهی است؟ آیا پیامبر چنین ادعایی داشته است؟ در این که خداوند پیامبر را «اسوة حسنه» خوانده که باید از او پیروی نمود، [2] بحثی نیست، اما آیا اسوه بودن آن حضرت به معنای آن است که همه حرکات و سکنات ، سخنان و رفتارهای او وحی الهی است؟ وحی بودن آن ها به این معناست که در شرایط مختلف زمانی و مکانی تغییر نمی کند، در حالی که می توان گفت: در عین حالی که اصول ثابتی در سخنان و رفتارهای آن حضرت وجود دارد، اما در شرایط متفاوت تغییر می کند؟ مثلا وقتی از امیر مؤمنان پرسیدند: شما چرا خضاب نمی کنید با این که پیامبر خضاب می کرد و به اصحاب هم دستور خضاب می داد؟ فرمود: دستور خضاب مربوط به شرایط عصر پیامبر بود که تعداد مسلمانان اندک بود ولی اینک که اسلام همه جا گسترش یافته، هر کسی در این امر آزاد است. [3] فلسفه دستور رسول خدا این بود که دشمن به کهولت سنّ سپاهیان اندک اسلام پی نبرد.

  بنابر این، اثبات این ادعا که همه سخنان و رفتارهای پیامبر وحی الهی است، آسان نیست، بلکه نیاز و ضرورتی بر اثبات آن وجود ندارد. تأکید قرآن بر این که پیامبر بشری است مثل دیگران، با این تفاوت که فقط بر او وحی می شود، نیز می تواند شاهدی بر وحی نبودن همه سخنان و رفتارهای ایشان باشد. «مثلیّت» او با دیگران اقتضا دارد که مانند دیگران بشری باشد با همان خصوصیات و ویژگی ها، حواس و ادراکات، عواطف و احساسات؛ با این تفاوت که او برای هدایت بشر برگزیده شده و از طریق وحی مأموریتی بر عهده دارد. این تفاوت ایجاب نمی کند که همه گفته ها و رفتارهای آن حضرت وحی باشد و از جانب خدای متعال به او ابلاغ گردد. بلکه در آن بخشی که رسالتی بر عهده دارد، سخن، رفتار و کردارش مبتنی بر وحی است.

   در قرآن کریم مباحث متنوعی در موضوع «وحی» به چشم می خورد. ماهیت وحی، اقسام وحی، قلمرو وحی، مفاد وحی و مانند آن. آن چه بیش از همه در این نوشته مورد نظر است، «قلمرو وحی» است. پرسش هایی که در این مقاله مطرح و پاسخ آن ها در قرآن پی گیری می شود، به شرح زیر است:

• آیا همة احکام، دستورات، باید ها و نبایدها و برنامه های زندگی از جانب خداوند متعال بر پیامبران، و از آن جمله پیامبر اکرم(ص) وحی شده است؟

• آیا همة آن چه در قرآن بدان امر یا از آن نهی شده، دائمی بوده و تا روز قیامت باقی است یا پیامبر می تواند بر اساس مصلحتی که در شرایط مختلف زمانی و مکانی تشخیص می دهد برخی را تغییر یا تعطیل نماید؟

• آیا هر آن چه رسول خدا بدان امر و یا از آن نهی کرده، وحی خداوندی است یا برخی از آن ها وحی الهی و برخی دستورات پیامبر به عنوان رهبر جامعه اسلامی است؟

• آیا هر آن چه به عنوان سیرة پیامبر در تاریخ نقل شده، دستور الهی بوده و وحی است یا تنها برخی از اعمال و رفتار آن حضرت متکی بر وحی است و برخی دیگر سیرة آن بزرگوار در زندگی عادی بوده، و ارتباطی به وحی از جانب خدا ندارد؟

                                               مصاحبه با روزنامه جمهوری اسلامی

  * به نظر شما روحانیت شیعه در به ثمر رسیدن انقلاب اسلامی ایران چه نقشی داشت؟

   بسم‌الله الرحمن الرحیم. با تبریک سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی و گرامی داشت یاد و خاطره بنیانگذار جمهوی اسلامی، حضرت امام خمینی و شهیدان انقلاب، به عنوان مقدمه عرض می‌کنم:

   روحانیت شیعه در طی قرون متمادی در حاشیه قدرتها و حکومتها بسر می‌برد و همواره آنها را نقد کرده و کارکردشان را به چالش می‌کشید. در حوزه داخلی با «ظلم و استبداد» و در حوزه خارجی از «وابستگی به اجانب» انتقاد می‌کرد. از این رو، همواره با قدرت‌ها و حکومت‌ها در ستیز بود. در برخی از مقاطع تاریخی هم با هدف «کاستن از ظلم ها» و «کنترل صاحبان قدرت» و «دفاع از شریعت و حقوق مردم» با حکومت‌ها همکاری می‌کرد، اما همواره از زبان تحدّی به عنوان یک حربه در برابر دولت‌ها استفاده می‌کرد. تا آن که خداوند این قشر را در معرض آزمونی بزرگ قرار داد تا توانایی خود را در اداره جامعه نشان دهد.

   آزمونی که به یک معنا آزمون مرگ و زندگی بود. زیرا موفقیت در این آزمون به چالش کشیدن تاریخ حکومت‌ها و دولت‌ها در میان جوامع مختلف بود و متقابلا شکست در آن به مسلخ رفتن آبروی روحانیت با این همه سابقه درخشان بود. شاید به همین دلیل بود که امام راحل نسبت به کارایی این نظام سیاسی حساسیت فراوانی داشت و شکست جمهوری اسلامی را شکست اسلام و روحانیت شیعه می‌دانست که تا قرون متمادی نمی‌تواند سر بلند کند.

 * از نگاه جنابعالی، نقش روحانیت در دوره اخیر با چه ابعادی قابل بررسی است؟.

                                 متن گفت وگوی شفقنا با حجت الاسلام والمسلمین ورعی

 * اتفاقی که امروز در جهان اسلام افتاده گویای این است که افکار و مذاهب از هم دور هستند و شاهد یک نوع از هم پاشیدگی در امت اسلام هستیم، گروهی با نام داعش در جهان اسلام سر در آوردند و در حال برهم زدن ارتباط میان شیعه و سنی هستند، چرا پس از گذشت 1400 سال امروز شاهدیم که از سیره پیامبری که پیام آور صلح و دوستی بود، این چنین فاصله داریم؟

  ورعی: این جریانی که امروز در دنیای اسلام به عنوان یک غده سرطانی همه مذاهب و ادیان اسلام را تهدید می کند و یک جریان سابقه داری در طول تاریخ زندگی بشر است؛ هم در تاریخ ملت های دیگر و هم در تاریخ اسلام چنین جریاناتی وجود داشته؛ حضور این جریانات در تاریخ اسلام و مشخصا در زمان امام علی(ع)، خوارج بودند و به دلیل جهلی که نسبت به معارف اسلامی داشتند، تفکرات انحرافی پیدا کردند و دچار انحراف شدند به طوری که در برابر امام علی(ع) که خلیفه مسلمین بود و همه طوائف اسلامی با ایشان بیعت کرده بودند و ایشان را خلیفه برحق می دانستند، ایستادند و حتی ایشان را تهدید و تکفیر کردند.

  منتهی نکته قابل توجه در دوره ما این است که این جریان های تکفیری به دلیل اینکه قدرت های استعماری از آنها حمایت می کنند و اصلا در به وجود آمدن آنها نقش داشتند، هدفشان برهم زدن وحدت امت اسلامی است و چون یک قدرت سیاسی در منطقه که از بین خود مسلمانان و سران کشورهای اسلامی است از آنها حمایت می کند و با امکاناتی که در اختیار آنها قرار می گیرد این جریان توانسته تا به اینجا پیش رود که بخشی از کشورهای اسلامی را تحت نفوذ خود قرار دهد و مرتکب جنایات بی شماری شود.

                                         چکیده یک سخنرانی در روز اربعین ـ تهران

                                                         بسم الله الرحمن الرحیم

    یا ایها الذین آمنوا اذا ضربتم فی سبیل الله فتبینوا و لا تقولوا لمن القی الیکم السّلام، لست مؤمناً(نساء، ۹۴)

   خدای متعال در این آیه مؤمنان را مخاطب قرار داده و به آنان دستور می دهد که در میدان جنگ و جهاد تحقیق کنید و کسی را که می گوید: اسلام آورده، به بی ایمانی متهم نکنید. در صدر اسلام برخی از مسلمانان به طمع غنیمت، مشرکانی را که می گفتند: ما مسلمان شده ایم، به دروغگویی متهم کرده و به قتل می رساندند تا اموالشان را به غنیمت ببرند. قرآن به آنان هشدار می دهد که به خاطر مال دنیا نباید دیگران را به دروغگویی متهم کنید. شما وظیفه دارید در باره آنان تحقیق کنید و به صدق و کذب گفته هایشان دست پیدا کنید. حق ندارید بدون تحقیق آنان را به کفر متهم کرده، به قتل برسانید.

   این منطق قرآن است که مسلمانان حق ندارند ادعای مشرکان را مبنی بر اسلام آوردن، بدون تحقیق رد کنند. شما این منطق را با رفتار و کردار جریانات تکفیری در طول تاریخ بشر مقایسه کنید و ببینید فاصله از کجاست تا به کجا!

   جریان تکفیر قبل از اسلام در میان یهود و نصاری هم سابقه دارد. یهودیان آنان را که به مسیح ایمان آورده بودند، به کفر متهم می کردند. مسیحیان هم کسانی را که بر خلاف آموزه های کتاب مقدسِ تحریف شده، سخنی بر زبان می راندند، به کفر و ارتداد متهم می کردند. محکمه های تفتیش عقاید برپا کرده و دانشمندان را تکفیر کرده و به قتل می رساندند. دانشمند معروف، گالیله را به خاطر کشفی که کرده بود و معتقد بود که خورشید ثابت است و زمین متحرک، صرفاً به خاطر آن که گفته ای بر خلاف باورهای رایج ارباب کلیسا بر زبان رانده بود، به ارتداد متهم کرده و به قتل رساندند.