از آنجا که تبیین همه دیدگاه های ایشان که در تدوین قانون اساسی مؤثر بوده، نیازمند فرصت و مجال واسعی است، نویسنده در مناسبت های مختلف به پاره ای از دیدگاه های ایشان در این زمینه پرداخته، و افق فکری او را در مقایسه با شخصیت های دیگر انقلاب نشان داده است. سال گذشته به مناسبت سالگرد شهادت آن بزرگوار «نقش او در دفاع از حقوق ملت» که در تنظیم و تدوین فصل سوم قانون اساسی منعکس شده، در قالب یک مقاله کوتاه تقدیم علاقمندان به این گونه مباحث تقدیم شد. اینک به مناسبت ایام سالگرد شهادتش «نقش او را در تدوین اصول مربوط به دستگاه قضایی»(موضوع فصل یازدهم قانون اساسی) تقدیم علاقمندان می شود.

   بدون شک دستیابی به منظومه فکری و مجموعه دیدگاه های او در باره «قضا در اسلام» و «جمهوری اسلامی»، نیازمند جمع آوری همه گفته ها و نوشته ها، هم چنین سیره او در اداره قوه قضائیه در دوران تصدی دستگاه قضایی است. اما آنچه در این مختصر با هدف نشان دادن «افق نگاه بلند او به آینده نظام جمهوری اسلامی» و «ایمن سازی این نظام سیاسی از آفات و خطرات» نگاشته می شود، مستند به دیدگاه های او در جلسات عمومی مجلس خبرگان قانون اساسی در سال ۱۳۵۸ است. اظهارنظرهای مختصر ولی بسیار مهم او که غالباً در پاسخ ایرادهای وارده بر اصول تنظیم شده، مطرح شده، به خوبی گویای نگاه ژرف و آسیب شناسانه او به آینده نظام نوپای جمهوری اسلامی است. اینک بیان برخی از این دیدگاهها:

     در دهمین آیین تجلیل از پژوهشگران برتر دین پژوهی از حضرت آیت الله امینی و  مرحوم آیت الله معرفت به عنوان شخصیتهای موفق در عرصه دین پژوهی، و ده تن از پژوهشگران با حضور ریاست مجلس شورای اسلامی، ایت الله استادی و جمع دیگری از علمای حوزه تجلیل شد.

   در این مراسم که به همت دبیرخانه دین پژوهان برگزار شد، از میان ۲۶۸ پژوهش منتشر نشده ۵ سال اخیر که از سوی مراکز پژوهشی حوزه و دانشگاه به دبیرخانه رسیده بود، ده اثر به عنوان اثر برتر شناخته و از نویسندگان آنها با اهدای لوح تقدیر شد.

    اثر پژوهشی «بررسی فقهی فرمانبرداری و نافرمانی مدنی» از آقای سید جواد ورعی در رشته دین و علوم سیاسی به مرحله نهایی راه یافته و به عنوان پژوهش برگزیده معرفی شد.

     گفتنی است که این پژوهش در سال های اخیر در پژوهشگاه حوزه و دانشگاه انجام گرفته است.

  * مشروح خبر در پایگاه اطلاع رسانی دبیرخانه دین پژوهان کشور

                                           آیا افزون بر قرآن، سنت نبوی هم وحی است؟

برخی بر این باورند که آیه شریفه تنها قرآن را وحی نمی داند، بلکه سنت پیامبر را هم وحی می داند که باید از آن پیروی کرد. برای این منظور به روایتی که سیوطی نقل کرده استناد جسته اند که وقتی رسول خدا دستور بسته شدن درهای خانه اصحاب، جز علی بن ابی طالب(ع) را به مسجد صادر کرد، برخی از اصحاب مثل حمزه اعتراض کردند که چرا فقط درِ خانة علی به مسجد باز بماند؟ حضرت مردم را به مسجد فراخواند و فرمود:«أيّها الناس ما أنا سددتُها و لا أنا فتحتُها و لا أنا أخرجتُكم و أسكنتُه»سپس آیات فوق را تلاوت کرد.[1]

   نقد و بررسی

اما پرسشی که پیش می آید آن است که آیا سیرة پیامبر در امور عادی و روزمرّه زندگی هم وحی الهی است؟ آیا پیامبر چنین ادعایی داشته است؟ در این که خداوند پیامبر را «اسوة حسنه» خوانده که باید از او پیروی نمود، [2] بحثی نیست، اما آیا اسوه بودن آن حضرت به معنای آن است که همه حرکات و سکنات ، سخنان و رفتارهای او وحی الهی است؟ وحی بودن آن ها به این معناست که در شرایط مختلف زمانی و مکانی تغییر نمی کند، در حالی که می توان گفت: در عین حالی که اصول ثابتی در سخنان و رفتارهای آن حضرت وجود دارد، اما در شرایط متفاوت تغییر می کند؟ مثلا وقتی از امیر مؤمنان پرسیدند: شما چرا خضاب نمی کنید با این که پیامبر خضاب می کرد و به اصحاب هم دستور خضاب می داد؟ فرمود: دستور خضاب مربوط به شرایط عصر پیامبر بود که تعداد مسلمانان اندک بود ولی اینک که اسلام همه جا گسترش یافته، هر کسی در این امر آزاد است. [3] فلسفه دستور رسول خدا این بود که دشمن به کهولت سنّ سپاهیان اندک اسلام پی نبرد.

  بنابر این، اثبات این ادعا که همه سخنان و رفتارهای پیامبر وحی الهی است، آسان نیست، بلکه نیاز و ضرورتی بر اثبات آن وجود ندارد. تأکید قرآن بر این که پیامبر بشری است مثل دیگران، با این تفاوت که فقط بر او وحی می شود، نیز می تواند شاهدی بر وحی نبودن همه سخنان و رفتارهای ایشان باشد. «مثلیّت» او با دیگران اقتضا دارد که مانند دیگران بشری باشد با همان خصوصیات و ویژگی ها، حواس و ادراکات، عواطف و احساسات؛ با این تفاوت که او برای هدایت بشر برگزیده شده و از طریق وحی مأموریتی بر عهده دارد. این تفاوت ایجاب نمی کند که همه گفته ها و رفتارهای آن حضرت وحی باشد و از جانب خدای متعال به او ابلاغ گردد. بلکه در آن بخشی که رسالتی بر عهده دارد، سخن، رفتار و کردارش مبتنی بر وحی است.

   در قرآن کریم مباحث متنوعی در موضوع «وحی» به چشم می خورد. ماهیت وحی، اقسام وحی، قلمرو وحی، مفاد وحی و مانند آن. آن چه بیش از همه در این نوشته مورد نظر است، «قلمرو وحی» است. پرسش هایی که در این مقاله مطرح و پاسخ آن ها در قرآن پی گیری می شود، به شرح زیر است:

• آیا همة احکام، دستورات، باید ها و نبایدها و برنامه های زندگی از جانب خداوند متعال بر پیامبران، و از آن جمله پیامبر اکرم(ص) وحی شده است؟

• آیا همة آن چه در قرآن بدان امر یا از آن نهی شده، دائمی بوده و تا روز قیامت باقی است یا پیامبر می تواند بر اساس مصلحتی که در شرایط مختلف زمانی و مکانی تشخیص می دهد برخی را تغییر یا تعطیل نماید؟

• آیا هر آن چه رسول خدا بدان امر و یا از آن نهی کرده، وحی خداوندی است یا برخی از آن ها وحی الهی و برخی دستورات پیامبر به عنوان رهبر جامعه اسلامی است؟

• آیا هر آن چه به عنوان سیرة پیامبر در تاریخ نقل شده، دستور الهی بوده و وحی است یا تنها برخی از اعمال و رفتار آن حضرت متکی بر وحی است و برخی دیگر سیرة آن بزرگوار در زندگی عادی بوده، و ارتباطی به وحی از جانب خدا ندارد؟